De tien grootste meren van de wereld bevinden zich op verschillende continenten. Het zijn unieke en kwetsbare ecosystemen met een duizelingwekkende hoeveelheid water, en een gigantische biodiversiteit. Ze bevatten enorme gas- en olievelden, of leveren (wellicht) een antwoord op hèt grote evolutievraagstuk. Dit zijn qua oppervlakte de tien allergrootste meren van de wereld – en hun rijkdommen en kwetsbaarheden.
1. Kaspische Zee – 374.000 km2
Met een oppervlakte van maar liefst 374.000 km2 is de Kaspische Zee (Caspian Sea) verreweg het grootste meer in de wereld. Het heeft een zoutgehalte van zo’n 1,2% – genoeg om ooit bestempeld te worden als ‘zee’. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd door de omringende landen (Rusland, Kazachstan, Turkmenistan, Iran en Azerbeidzjan) jarenlang gesteggeld over de kwestie ‘zee’ of ‘meer’. Die definitie bepaalt namelijk hoeveel water en grond elk land toebehoort – en dus hoeveel van de immense hoeveelheid olie en gas in de bodem. Vanaf 2018 is de Kaspische Zee daarom noch meer, noch zee. Vanuit Azerbeidzjan wordt gas vervoerd naar West-Turkije, sinds eind 2020 wordt het via een 787 km lange pijplijn vervoerd tot aan Italië. En heeft de Europese Unie een alternatief voor Russisch aardgas.
In en rondom de Kaspische Zee leven zo’n 850 dier- en 500 plantensoorten. Zoals de Beluga steur, die met uitsterven werd bedreigd omdat ze de grootse eitjes en meest exclusieve kaviaar produceert. Vanaf 2020 is de visserij op deze vis aan banden gelegd. Andere unieke bewoner van de Kaspische Zee is de, ook bedreigde, Kaspische zeehond. Die krijgt zijn puppies op het ijs, als de ondiepe delen van het meer bevroren zijn.
Door de klimaatopwarming is er steeds minder ijs op de Kaspische Zee. Slecht nieuws voor de zeehond, goed nieuws voor de kroeskoppelikaan die zo makkelijker een maaltje vindt. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw daalt de zeespiegel met enkele centimeters per jaar – aan het eind van deze eeuw is hij naar schatting zo’n zo’n negen tot achttien meter lager. Dan verliest de Kaspische Zee zo’n derde van haar oppervlak… Wetenschappers manen dan ook tot actie.
Maximale- en gemiddelde diepte: 1.025 m (182 m)
Hoeveelheid water: 78.200 km3
Eilanden: zo’n 50 (onbewoonde), het grootste eiland is Orguja Ada
2. Bovenmeer – 82.367 km2
Op plek twee het grootste zoetwatermeer ter wereld: het Bovenmeer (Lake Superior). Het ligt tussen Noord-Amerika en Canada en heeft een oppervlak van zo’n 82.367 km2. In strenge winters kunnen bij de Apostel-eilanden spectaculaire ijsgrotten ontstaan, als de golven bevriezen terwijl ze tegen de rotskust beuken.
Tot zo’n twintig jaar geleden lag er zo’n twee maanden per jaar een ijsbrug tussen Ontario en het grootste eiland in dit meer, Isle Royale. Wolven maakten toen de oversteek en roeiden bijna de elanden op Isle Royale uit. Die elanden grossierden op hun beurt in de jaren tachtig weer, toen de wolven massaal stierven aan een virus. In 2018 werden er wolven op het eiland uitgezet om de balans te herstellen en de biodiversiteit te behouden.
Het ecosysteem in het Bovenmeer is divers, met soorten zoals de kwabaal, ook bekend als zoetwaterkabeljauw. De biodiversiteit wordt echter bedreigd door invasieve soorten, zoals de driehoeksmossel en de afschrikwekkende zeeprik – al wordt die laatste steeds beter bestreden. Voor liefhebbers van roofvogels is het Bovenmeer het summum: langs de Noordkust vliegen in de herfst gigantische aantallen verschillende soorten roofvogels.
Maximale- en gemiddelde diepte: 406 m (149 m)
Hoeveelheid water: 12.230 km3
Eilanden: 22 – de Apostel-eilanden, waaronder Isle-Royale
3. Victoriameer – 68.800 km2
Op plek drie het Victoriameer (Lake Victoria), het grootste meer van Afrika. Het ligt ingeklemd tussen Tanzania, Oeganda en Kenia, en is bijna net zo groot als Nederland en België samen. Het bevat zo’n 2.750 km3 aan water, grotendeels regenwater. Waar het Baikalmeer wordt bedreigd door een dalende zeespiegel kampt het Victoriameer juist met hoog water, een gevolg van klimaatverandering en ontbossing. Het meer verzwelgt dan alles aan de kustlijn, zoals in 2020 gebeurde.
De biodiversiteit in dit grote Afrikaanse meer is enorm – vandaar de bijnaam Darwin’s droomvijver. Door o.a. de introductie van de nijlbaars en nijltilapia wordt ook hier de biodiversiteit bedreigd, en stierf menig cichlidesoort (bijna) uit. Rondom dit meer leven enorm veel verschillende, al dan niet zeldzame, vogelsoorten. Zoals de bonte ijsvogel, de prehistorisch ogende schoenbekooievaar, en verschillende soorten bijeneters.
Maximale- en gemiddelde diepte: 85 m (40 m)
Hoeveelheid water: 2.750 km3
Eilanden: zo’n 3.000 waarvan het 520 km2 grote Ukerewe-eiland het grootst is
4. Huronmeer – 59.600 km2
Net als het Bovenmeer behoort het Huronmeer (Lake Huron) tot de vijf Grote Meren in Noord-Amerika. Het ligt tussen het Amerikaanse Michigan en het Canadese Ontario, en heeft de langste kustlijn van de Grote Meren. Dit meer is populair vanwege de lange stranden, maar zeker ook vanwege het heldere water en de imposante rotspartijen en bossen aan de kust.
Het ecosysteem in het Middle Island sinkhole in dit meer intrigeert wetenschappers: ze hopen zo meer te ontdekken over hoe er biljoenen jaren geleden meer zuurstof, en dus leven ontstond op aarde.
Zie je jezelf wel bij dit meer wonen? Middle eiland staat te koop, voor een slordige 3.9 miljoen dollar. Maar dan beschik je ook wel over ruim twee km2 aan land, inclusief een vuurtoren. En 360 graden uitzicht over dit prachtmeer.
Maximale- en gemiddelde diepte: 288 m (59 m)
Hoeveelheid water: 3.540 km3
Eilanden: zo’n 30.000, inclusief het grootste (en bewoonde) zoetwater eiland ter wereld: Manitoulin eiland, dat op haar beurt weer zo’n 100 binnenmeren heeft
5. Michiganmeer – 58.016 km2
Op de vijfde plek weer één van de vijf Grote Meren: het Michiganmeer (Lake Michigan). Via de Straat van Mackinac is dit meer verbonden met het Huronmeer, en het wordt begrensd door de Amerikaanse staten Illinois, Indiana, Michigan en Wisconsin. Daarmee is het Michiganmeer het grootste meer dat volledig in één land ligt.
’s Winters kunnen hier spectaculaire blauwe ijsschotsen ontstaan, wanneer het ijs enorm compact is en weinig luchtbubbels bevat. Juist ’s winters is dit meer, evenals de andere Grote Meren, een geliefde surfspot. Dan creëren de stormen golven van ruim negen meter hoogte, waar de surfers onderdoor kunnen surfen (‘tube riding’). Je moet het maar willen: in het ijskoude water kunnen zich ijsschotsen en ijsballen vormen ter grootte van bowlingballen. Benieuwd hoe zo’n ijskoude surfsessie eruit ziet? Check deze imposante fotoserie van fotograaf Mike Killion.
Maximale- en gemiddelde diepte: 281 m (85 m)
Hoeveelheid water: 4.871 km3
Eilanden: ja, waarvan Beaver Island met 145 km2 het grootst is en zo’n 600 inwoners telt
6. Tanganyikameer – 32.000 km2
Op de zesde plek het Tanganyikameer (Lake Tanganyika), tussen de Afrikaanse landen Burundi, Tanzania, Congo en Zambia. Dit riftmeer is ontstaan in een kloof in de aarde, vandaar ook de extreme lengte (ruim 660 km) en diepte (tot wel 1.471 m). Alleen het Baikalmeer is dieper. In de diepte van dit miljoenen oude meer zwemmen geen vissen; daar is geen zuurstof. Toch is het meer een soort zoetwater oceaan. Er zwemmen wel zo’n 241 verschillende soorten cichliden in rond. Ze staan op net menu van de andere bewoners van dit meer, zoals moerrasschildpadden en de geringde watercobra (Naja annulata). En van mensen: ruim tien jaar geleden luidden biologen al de noodklok omdat de enorme diversiteit van dit meer wordt bedreigd door overbevissing en vervuiling.
Maximale- en gemiddelde diepte: 1.471 m (572 m)
Hoeveelheid water: 17.800 km3
Eilanden: verschillende kleine eilanden, Kavala eiland is met 6 km2 het grootst
7. Baikalmeer – 31.500 km2
Op plek zeven van deze top 10 met de grootste meren het Baikalmeer (Lake Baikal). Dit meerin Siberië, Rusland is weliswaar niet het grootste meer ter wereld, maar wel het oudste, diepste en langste meer. Het is ontstaan vanuit een riftvallei (slenk), vandaar de steile kust. Dankzij de diepte is dit meer qua volume ook wél het grootste meer ter wereld. Het bevat maar liefst 22.995 km3 aan zoet water: zo’n 20% van al het (niet bevroren) zoetwater ter wereld. Het water in het Baikalmeer is enorm helder. Dat komt deels door die rotsachtige kustlijn maar zeker ook door een kleine kreeftachtige (Epischura baicalensis) die in grote getale in het meer leeft en het water filtert.
Het Baikalmeer is van november tot en met maart bevroren, en biedt dan een prachtige aanblik – ook hier vormen zich ijsgrotten. De methaanbellen die zich in het ijs vormen zijn zowel spectaculair als verontrustend. Het methaan, een broeikasgas, komt van ontbindende planten, op de bodem van het meer.
Het Baikalmeer staat ook wel bekend als ‘parel van Siberië’ en ‘Galapagos van Rusland’: het herbergt zo’n 1.000 plant- en 2.500 diersoorten. Waarvan maar liefst 80% alléén hier leeft – zoals de baikalhouting en de baikalrob. Doordat dit meer oeroud is hebben de diersoorten zich goed kunnen aanpassen aan de leefomstandigheden hier. In 1996 riep Unesco het Baikalmeer uit tot Werelderfgoed.
Maximale- en gemiddelde diepte: 1.741 m (680 m)
Hoeveelheid water: 22.995 kilometer3
Eilanden: 27
8. Groot Berenmeer – 31.326 km2
Op plek acht het grootste meer dat volledig in Canada ligt, om precies te zijn binnen de Poolcirkel: het Groot Berenmeer (Great Bear Lake). De winters hier zijn lang en koud: van november tot juli is het meer bevroren. De zomers zijn kort en koel.
Het Groot Berenmeer is het laatste ongerepte arctische meer, en werd in 2016 uitgeroepen tot UNESCO biosfeer gebied. In dit gebied leven onder meer zwarte beren en grizzlyberen. Door de lage temperatuur leven er in het meer slechts enkele vissoorten. De soorten die er leven kunnen imposant groot zijn – zoals deze Amerikaanse meerforel van 83 pond…
Maximale- en gemiddelde diepte: 413 m (72 m)
Hoeveelheid water: 2.292 km3
Eilanden: 26
9. Malawimeer – 29.500 km2
Op plek negen weer een meer in Afrika. Samen met het Victoriameer en het Tanganyikameer behoort het Malawimeer (Lake Malawi) tot de Afrikaanse Grote Meren. Het ligt tussen Mozambique, Malawi en Tanzania en is net als het Tanganyikameer een riftmeer, vandaar ook hier die lange, smalle vorm. Het meer is omgeven door bergen, en is kristalhelder doordat de verschillende lagen niet met elkaar mengen.
In dit meer leven nog veel meer soorten cichliden dan in het Tanganyikameer: zo’n 850, en het gros leeft alléén hier. Vanwege die enorme evolutie staat het Malawimeer ook wel bekend als ‘Darwin’s vijver’. Een ‘vijver’ die beschermd moet worden tegen de steeds grotere overbevissing. Vandaar dat een deel ervan is bestempeld tot Nationaal Park Lake Malawi – UNESCO Werelderfgoed.
Maximale- en gemiddelde diepte: 709 m (273 m)
Hoeveelheid water: 8.400 km3
Eilanden: 13, waaronder Mumbo eiland
10. Het Grote meer van de Slavey-indianen – 28.568 km2
Hekkensluiter van deze top 10 is het Groot Slavenmeer, beter vertaald als het Grote meer van de Slavey-indianen (Great Slave Lake). Het meer ligt geheel binnen de Canadese Noordwest Territoria, en is zo’n acht maanden per jaar bevroren. Sommige inwoners van de hoofdstad Yellowknife wonen in woonboten, ’s winters een spectaculair gezicht én een uitdaging. Liefhebbers van het Noorderlicht zijn bij dit meer op de juiste plek. Vanuit ‘Aurora village’, een verzameling van 21 tipi’s, is dit magische natuurverschijnsel perfect te zien.
Maximale- en gemiddelde diepte: 614 m (59 m)
Hoeveelheid water: 2.088 km3
Eilanden: talloze
Bronnen: o.a. International Association for Great Lakes Research (IAGLR), Lakepedia, Worldatlas.com, Brittannica.com, Naturalis, Trouw, NOS
Meer top 10’s
- In de tien diepste oceanen en zeeën is het donker en vaak koud, en ze herbergen onnoemelijk veel geheimen. Vind je het gek, gezien die enorme dieptes. De volgorde van deze Top 10 kun je trouwens met een korrel zout nemen: om de zoveel tijd ontdekken wetenschappers weer een punt dat toch écht dieper is dan het vorige diepste punt. Als er érgens nog veel te ontdekken valt, dan is het wel in de imposante dieptes van de tien diepste oceanen en zeeën.
- Ruim 70% van de wereld bestaat uit water. Reken maar dat in al die meren, rivieren, zeeën en oceanen vissen zwemmen die je liever niet tegenkomt tijdens een zwempartijtje. Ze staan in willekeurige volgorde, het is maar net wat je eng vindt. Grootte, gif, tanden of toch die ingenieuze maar ook huiveringwekkende parasitaire leefwijze. De vis op plek één staat daar echter niet voor niets. Een kwestie van gruwel-uiterlijk én -tactiek, als je het ons vraagt. Lees, kijk, en huiver bij deze tien engste vissen.
