De 10 oudste dieren van de wereld

Het haalde de wereldpers: een Groenlandse haai van liefst 392 jaar. Die haai is dus geboren tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was net volwassen toen Alaska werd ontdekt, maakte de Amerikaanse revolutie mee en overleefde twee wereldoorlogen. Bizar. Maar er zijn dieren die nog ouder worden. Roots zet de 10 oudste dieren op een rij. Tipje van de sluier: een waterig bestaan is goed voor de levensverwachting…

1. Kwal(letje)

De kwallensoort Turritopsis dohrnii heeft in theorie het eeuwige leven. Hij is zo’n 4,5 mm groot – de grootte van een pinknagel – leeft in alle wereldzeeën. Zijn unieke vaardigheid: hij kan zichzelf terug transformeren tot poliep. Vergelijk het met kippen die terug zouden kruipen in hun ei. In deze video vertelt Miranda Lowe, wetenschapper en curator in het Natural History Museum in Londen, meer over die miraculeuze verjongingskuur.

In de praktijk sterft de Turritopsis dohrnii vaak aan ouderdom. Maar níet altijd. Hij kan zijn levenscyclus terugdraaien en van voren of aan beginnen: een omgekeerde metamorfose. Dat doet hij bijvoorbeeld als hij gewond is of niet genoeg voedsel heeft, aldus de Spaanse marien biologe Maria Pia Miglietta van Texas A&M University.

2. Glasspons

Het op één na oudste dier is de glasspons. De leeftijd van sponzen is lastig te bepalen, maar loopt in de eeuwen. In 1986 werd in de Oost-Chinese Zee een glasspons (Monorhaphis chuni) gevonden van zo’n twee meter lang en een centimeter dik. Op basis van zijn glazen skelet bepaalden wetenschappers van het Duitse Max Planck Instituut zijn leeftijd. Daarbij keken ze onder meer naar zijn ringen: geconcentreerde lagen van glas, die lijken op boomringen.

Door het materiaal van die lagen verder te analyseren ontdekten de wetenschappers de watertemperatuur in de periode dat de spons leefde – en zo zijn leeftijd. De spons bleek zo’n 11.000 jaar oud, de wetenschappers noemen ‘m dan ook “een levend klimaatarchief”.

Een glasspons die op een diepte van 1.058 meter werd gezien tijdens de tweede Voyage to the Ridge 2022 expeditie van wetenschappers van het NOAA. Video met dank aan NOAA Ocean Exploration, Voyage to the Ridge 2022

3. Noordkromp

Het op twee na oudste dier ter wereld is de noordkromp: een tweekleppig weekdier dat honderden jaren oud kan worden. In IJslandse wateren werd in 2006 een noordkromp opgevist die, naar later bleek, 507 jaar was. National Geographic plaatst de leeftijd van Ming, zoals hij genoemd werd, even in historisch perspectief: Ming werd geboren toen Leonardo da Vinci de Mona Lisa maakte, en was 52 jaar toen Elizabeth gekroond werd tot de eerste koningin van Engeland.

Dit weekdier kan (mede) zo oud worden door zijn stevige schelp en dito slot. Zijn grootste vijand: de visserij. De kans is overigens klein dat Ming de oudst geworden noordkromp is. Stel je voor, dat je bij het eten van een schelpdieren soep een eeuwenoude mossel verorbert…

4. Groenlandse haai

Op de vierde plek de Groenlandse haai – ook hij kan honderden jaren oud worden. Deense wetenschappers verzamelden verschillende, dood aangespoelde, Groenlandse haaien. Afgaande op hun lengte en koolstofdatering was het oudste dier waarschijnlijk 392 jaar, aldus wetenschappers in het tijdschrift Science.  

Daarmee is de Groenlandse haai het oudste gewervelde dier. Die lange levensduur dankt hij deels aan zijn trage stofwisseling. De gemiddelde Groenlandse haai weegt zo’n 224 kg (met uitschieters van 1.000 kg) maar heeft dagelijks slechts 61 tot 193 gram voedsel nodig, constateerden wetenschappers in 2022. Het hart van dit levende fossiel klopt om de tien seconden; geslachtsrijp wordt hij pas rond zijn 150e.

Documentairemaker en onderwaterfilmer Adam Ravetch over (zijn ontmoeting met) de Groenlandse haai tijdens het maken van zijn film To the Arctic. Video: Adam Ravetch

5. Borstelworm

Een borstelworm bezet de vijfde plek in deze top 10 van oudste dieren. Er zijn zo’n 11.000 soorten borstelwormen; sommigen daarvan kunnen ruim 200 jaar oud worden. De soort Escarpia laminata kan zelfs 300 jaar oud worden, ontdekten wetenschappers in 2017. Deze langlevende soort borstelworm leeft op zo’n 1.000 tot 3.300 meter diepte in de Golf van Mexico.

6. Reuzenschildpad

Op plek zes zowaar een landdier: de Seychellenreuzenschildpad. De oudst gedocumenteerde reuzenschildpad is Adwaita, die in 2006 stierf op een leeftijd van 255 of 256 jaar. Zijn soortgenoot Jonathan, geboren in 1832, leeft nog: op het eiland Sint-Helena, in de Zuid-Atlantische Oceaan. Afgelopen december werd hij 190 jaar.

Jonathan is weliswaar traag en blind, en hij kan niet meer ruiken. Maar hij hoort nog uitstekend en aan zijn libido mankeert niets, aldus zijn dierenarts tegen CNN. Hij paart met Emma én met Fred, de reuzenschildpadden waarmee hij samenleeft, en eet graag groenten en fruit.

Hier lees je alles over Jonathan én zie je ‘m op filmpjes.

Jonathan met zijn verzorger. Video: St Helena Tourism

7. Koi

Op de zevende plek de koikarper. Gemiddeld wordt een koikarper zo’n 30 tot 40 jaar, maar hij kan nog veel ouder worden. De kans daarop is verreweg het grootst wanneer de vis in gevangenschap leeft en geen natuurlijke vijanden heeft. De oudst bekende koi is Hanako: een roodkleurige koikarper die leefde in een vijver in Japan.

Wetenschappers telden de ringen op haar schubben en bestudeerden twee, voorzichtig met een pincet verwijderde, schubben onder een microscoop. Hanako bleek op dat moment 215 jaar oud te zijn, ze was dus geboren in 1751. In 1977, ruim twee eeuwen later, ging ze dood – op een leeftijd van 226 jaar. Daarmee is Hanako nog steeds de oudst geworden zoetwatervis ooit. 

8. Roodbaars

Ook op plek acht staat een vis: de roodbaars. Er zijn zo’n 120 soorten roodbaars, sommige soorten worden ‘slechts’ 10 jaar. Anderen worden véél ouder – de langste levende soort (Sebastes aleutianus) kan 205 jaar worden. In 2021 bestudeerden wetenschappers de genen van verschillende soorten Sebastes om meer te weten te komen over een lange levensduur. Die zit ‘m, zo bleek, onder meer in bepaalde genen die beschadigd DNA repareren.

Verschillende soorten van deze vis en de maximale levensverwachting. Video: University of Califonia, Berkeley, met dank aan Peter Sudmant

9. Groenlandse walvis

Op de negende plek een zoogdier én het grootste dier in deze top 10: de Groenlandse walvis. Pas rond zijn veertigste, vijftigste is de Groenlandse walvis volgroeid; hij kan – minstens – 200 jaar oud worden. Wetenschappers vonden in 2007 een 19de-eeuwse stenen harpoenpunt in het blubber (vet) van een door eskimo’s gedode Groenlandse walvis bij Alaska. Dat dier had zo’n 120 jaar eerder dus al een menselijke aanval overleefd.

Dat deze Arctische zeereus minstens 200 jaar kan worden concluderen wetenschappers uit analyses van het oogweefsel. Daarmee is de Groenlandse walvis het oudste zoogdier. Via een genendatabase worden zijn genen verzameld om zo te ontdekken waarom deze walvis bijvoorbeeld geen kanker krijgt.

10. Rode zee-egel

Hekkensluiter van deze top 10 is de rode zee-egel. Het dier kan zo’n 100 jaar worden, met uitschieters tot 200 jaar, ontdekten wetenschappers van Oregon State University. Ze stelden vast dat dit ongewervelde waterdier nauwelijks tekenen van veroudering vertoont, en zich ook tot het laatst toe kan voortplanten.

“Geen enkel dier leeft voor altijd, maar rode zee-egels lijken praktisch onsterfelijk”, aldus marien bioloog Thomas Ebert van Oregon State University. Ze stoppen nooit met groeien, maar groeien wel steeds langzamer. De oudst bekende rode zee-egels zijn zo’n 19 cm groot en leven in de wateren voor Canada, bij Vancouver Island. Ze zijn volgens Ebert waarschijnlijk zo’n 200 jaar oud.

Meer lezen

• Spectaculaire dansjes, neon verenpracht of een heus zandsculptuur op de zeebodem. Bekijk hoe deze zeven mannetjesdieren een vrouwtje versieren (met veel video’s).
• De een vliegt énorm ver, de ander rent meer dan hij vliegt en weer een ander is bijna uitgestorven. Een gigantische spanwijdte hebben ze in elk geval allemaal, de vogels in deze Top 10 vogels met de grootste spanwijdte.

Tekst: Marloes Blom
Bronnen: o.a. PNAS, Chemical Geology, National Geographic, Science, PLOS Biology, CNN, Fish Laboratory Aquatics, Scientific American, Cell Reports