De adelaarsvaren is een oeroude, sterke plant, die al leefde voor en in de tijd van de dinosauriërs. De inslag van een meteoriet werd de dinosauriërs fataal, maar de adelaarsvaren overleefde. Roots duikt in de wereld van deze plant, die in het najaar een geheimzinnige sfeer geeft aan de Nederlandse bossen.
1 Waar komt de naam adelaarsvaren vandaan?
De wetenschappelijke naam van de adelaarsvaren luidt Pteridium aquilinum. De naam van een soort bestaat uit een geslachtsnaam (Pteridium) en een soortaanduiding (aquilinum). Pteridion is een Oud-Grieks woord voor varen en aquila is Latijns voor adelaar. De naam adelaarsvaren is te herleiden naar een bijzonder kenmerk dat zichtbaar wordt als je de bladsteel aan de voet schuin doorsnijdt. Op die doorsnede zie je de ligging van de vaatbundels. Samen vormen die vaatbundels – met enige fantasie – een figuur dat lijkt op twee adelaars of een dubbelkoppige adelaar.
2 Kan de adelaarsvaren groter worden dan een mens?
In Nederlandse bossen vind je soms grote oppervlaktes die bedekt zijn met adelaarsvarens. “Ze komen vooral voor in lichte bossen op arme, droge en zure grond”, vertelt Annie de Pina van de Nederlandse Varenvereniging. In de zomer is de adelaarsvaren het meest imposant. “De plant, met grote, driehoekige bladeren, wordt meestal zo’n 1,5 tot 2 meter hoog, maar in gunstige omstandigheden kunnen ze een hoogte bereiken van wel 3 meter. De plant is eenvoudig te herkennen omdat ze vaak in grote groepen bij elkaar staan. De bladsteel is lang en dan ontspringt het blad in een driehoek.”
3 Lokt de adelaarsvaren mieren?
De adelaarsvaren heeft onderaan bij de jonge bladeren een soort napjes (nectariën genoemd) die een suikervloeistof afscheiden dat mieren lokt. “Mogelijk beschermen de mieren, net als bij varens in de tropen, de plant tegen bijvoorbeeld vraat van andere dieren, maar dat is bij de adelaarsvaren op het noordelijk halfrond nog niet wetenschappelijk bewezen”, aldus De Pina.
4 Is de adelaarsvaren eetbaar?
In vroegere tijden werden de bladeren van adelaarsvaren gebruikt als dakbedekking of als vulling in matrassen. In Japan gelden de jonge scheuten van de adelaarsvaren (onder de naam warabi) als een lekkernij, hoewel de plant een giftige stof bevat die maagkanker kan veroorzaken.
5 Hoeveel soorten varens zijn er op de wereld?
”Wereldwijd zijn 15.000 soorten varens bekend. Nederland telt circa 40 inheemse varensoorten. In Nederland is er trouwens de Nederlandse Varenvereniging die ‘mensen die uit liefhebberij of beroepshalve geïnteresseerd zijn in varens’ met elkaar verbindt via lezingen, workshops, excursies en ruilbeurzen. Meer info: varenvereniging.nl.
In het septembernummer van Roots vind je een uitgebreide reportage over de adelaarsvaren met foto’s van Ernst Kremers. Hij vertelt: “Voor mij was het maken van de reportage een zoektocht naar het juiste evenwicht tussen het zo goed mogelijk laten zien van het proces van de verschillende stadia van de adelaarsvaren en de sfeer oproepen uit de oertijd.”
Wist je dat je Roots ook op je telefoon kunt lezen? Als je een abonnement hebt, kun je gratis de MijnMagazines-app downloaden en je abonnement koppelen. Heb je geen abonnement, dan kun je de app activeren vanaf 1 euro per week. Info: mijnmagazines.nl.
Meer natuurinspiratie
- FOTOGRAFIE: in de september en oktober is de kans op ochtendmist het grootst. In een vochtige omgeving en na een koele heldere nacht heb je de meeste kans op nevel en mist. Lees onze tips om het zo mooi mogelijk te fotograferen.
- WANDELEN: in samenwerking met Staatsbosbeheer wandelt Roots in 2025 tien Boswachterspaden. In september wandelen we in het Overijsselse Vechtdal het Boswachterspad Arriër-Esch. Boswachter Nico Arkes loopt mee. Onderweg legt hij uit wat een kronkelwaard is en dat gele weidemieren samenwerken met de steenanjer.
Foto’s: Ernst Kremers
