In tegenstelling tot de meer algemeen voorkomende weidebeekjuffer is de bosbeekjuffer een zeldzame soort in Nederland. Na een flinke dip kunnen we in de zomer weer vaker genieten van deze oogstrelende verschijning met haar vlinderachtige vlucht, ontdekte natuurfotograaf Edwin Giesbers.
De zomerzon prikt in de ochtend tussen de bomen door en verlicht in de open delen het stromende water van de Beerze, een beek in de Kampina in Noord-Brabant. Bij en boven de slingerende beek met mooie oevervegetatie bruist het van het leven: zeldzame beekschaatsenrijders roeien over het wateroppervlak – zelfs op snelheid tegen de stroming in – op zoek naar partners, maar ook naar hun voedsel: insecten die onfortuinlijk in het water zijn beland. Op een blad aan de oever warmt een kleine ijsvogelvlinder zich op. En boven de beek fladderen weidebeekjuffers en de zeldzame bosbeekjuffers. De vlinderachtige vlucht van beide soorten doet meer aan dansen dan aan vliegen denken.
De bosbeekjuffer: beautiful demoiselle (beeldschone jonkvrouw)
De bosbeekjuffer is een prachtige soort; niet voor niets noemen de Engelsen deze juffer beautiful demoiselle (beeldschone jonkvrouw). De mannetjes van de bosbeekjuffer hebben een bijna volledig zwarte, brede vleugel die in het zonlicht een blauwe glans heeft. De vrouwtjes zijn herkenbaar aan bruin getinte vleugels en een smaragdgroen lichaam. Het is nu hun voortplantingsperiode en de mannetjes overzien hun territorium vanaf de oevervegetatie of vanaf een takje dat boven het water afsteekt. Met concurrenten vinden imponerende schijngevechten plaats, maar vrouwtjes bosbeekjuffer worden op een baltsvlucht getrakteerd.
Variatie in stroomsnelheid
Dat we hier de bosbeekjuffers aantreffen, is het teken dat we te maken hebben met een ‘gezonde’ bosbeek. Want de bosbeekjuffer is kieskeurig; deze libel gaat niet voor zomaar een bosbeek. De beek dient mooie slingeringen te hebben voor variatie in stroomsnelheid, bomen en struiken op de oevers voor schaduwplekken met overhangende oevervegetatie en schoon en koel water met een hoog zuurstofgehalte. En natuurlijk ook zonnige plekjes, waar de bosbeekjuffers in de ochtend lekker kunnen opwarmen. In de vorige eeuw zag het er slecht uit voor de bosbeekjuffer. Waar de weidebeekjuffer minder kritisch is ten aanzien van de leefomstandigheden, geldt dat niet voor de bosbeekjuffer.
En dat brak de soort bijna op door verandering van zijn leefgebied. “In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw is 90 procent van de geschikte beken gekanaliseerd en gestuwd met de ruilverkavelingen”, vertelt Peter Voorn, ecoloog bij Natuurmonumenten. “Bovendien verslechterde de waterkwaliteit, waardoor het zuurstofgehalte op veel plaatsen soms dramatisch daalde.” Het herstel trad begin jaren 90 in. “Sinds 1995 zijn door de waterschappen en gemeenten op de zandgronden enorme investeringen gedaan in betere rioolwaterzuiveringen, sanering van riooloverstorten en het herstellen van honderden kilometers aan langzaam stromende laaglandbeken. Meer dan duizend stuwtjes werden vervangen door bochtige beken en vistrappen”, zegt Voorn.
Paspoort van de bosbeekjuffer
Naam: bosbeekjuffer (Calopteryx virgo).
Uiterlijk: het mannetje heeft zwarte vleugels met een staalblauwe glans en een blauw metaalglanzend lichaam. Het vrouwtje heeft bruine vleugels. Beide worden tot 50 mm groot.
Voedsel: de libellen voeden zich met kleine insecten. De larven van de bosbeekjuffer leven 2 jaar in het water en voeden zich ook met andere insectenlarven, zoals muggen.
Voortplanting: vliegt van mei tot augustus. Het vrouwtje zet na de paring tot zo’n 300 eieren af in de stengel van waterplanten en kan daarbij wel 90 minuten onder water blijven.
Leefgebied: slingerende bosbeken met voldoende beschutting en schoon, koel water.
Edwin maakte ook deze filmbeelden van de bosbeekjuffer.
https://www.rootsmagazine.nl/video/de-bosbeekjuffer-video
Bosbeekjuffer-weetje: indicator voor schone beken
De bosbeekjuffer geldt als een indicatorsoort voor schone beken. Bij beekherstelprojecten profiteren ook andere, vaak zeldzame soorten. Dat is ook het geval bij de Beerze. Ecoloog Peter Voorn: “Sinds de beekherstel-projecten en alles wat daarbij hoort rond de Beerze in de Kampina, zien we een toename en uitbreiding bij zeldzame insecten als de beekrombout, de beekschaatsenrijder, de gele haft en de bruine kiezelplakker (een schietmot). Ook bij vissoorten van stromend water, zoals bermpje, riviergrondel, beekprik, kopvoorn en serpeling zagen we dezelfde neergang in de jaren 70, gevolgd door het spectaculaire herstel in de jaren 90. De beken zijn echt voor de poorten van de hel weggesleept!”
De volledige reportage over bosbeekjuffers, inclusief meer prachtige foto’s, vind je in Roots juli/augustus.
Meer lezen
Vanaf eind april/begin mei kun je weer vuurjuffers fotograferen. Ze vliegen dan weer overal langs plassen, sloten en vijvers. Deze extra fotogenieke juffer herken je vrij makkelijk aan de felrode kleur. Bovendien is het een flinke juffer, tot 36 millimeter, dus die zie je niet snel over het hoofd. Zo zet je vuurjuffers mooi op de foto.
Tekst en foto’s: Edwin Giesbers
