De goudwesp: piepkleine koekoek van de insectenwereld

Goudwespen behoren tot de mooiste insecten dankzij hun metaalachtige kleuren van goudgeel, koperrood, smaragdgroen en staalblauw. Natuurfotograaf Edwin Giesbers ging op zoek naar deze piepkleine, schuwe en razendsnelle insecten en ontrafelde hun slinkse manier van voortplanten.

Goudwespen zijn zo klein dat je behoorlijk je best moet doen om ze waar te nemen. De kleinste soorten zijn immers slechts 5 millimeter groot en groter dan een centimeter wordt geen enkele soort. Als je eenmaal een goudwesp in beeld hebt, zie je hoe mooi die is; vooral als het zonlicht op de beestjes valt, lichten hun iriserende kleuren op.

Hoewel goudwespen niet kunnen steken, zijn ze zeker niet weerloos. Als verdediging hebben ze een keihard pantser ontwikkeld en de truc om zich op te rollen als een bolletje. Zo verdwijnen de kwetsbare buikdelen uit het zicht en is het voor een aanvaller bijna onmogelijk om grip op ze te krijgen.

Tegenwoordig leven er in Nederland zo’n 70 soorten goudwespen. En de verwachting is dat dit aantal zal groeien. “In eerste instantie zijn er veel soorten bijgekomen omdat een schijnbaar algemene soort, Chrysis ignita, een soortencomplex bleek te zijn bestaande uit tientallen soorten”, vertelt wespenexpert Milo van Loon, die is verbonden aan Naturalis Biodiversity Center. “En recent zien we steeds meer soorten uit het zuiden van Europa in Nederland opduiken, als gevolg van de klimaatverandering.” Ook in het buitenland houdt Van Loon zich bezig met wespenonderzoek; in 2023 wist hij een nieuwe goudwespsoort – van het Arabisch Schiereiland – voor de wetenschap te beschrijven.

Koekoekwesp

Naast hun minieme formaat vallen goudwespen op door hun bijzondere gedrag. Hun Engelse naam Cuckoo wasp verraadt dat al: wat de koekoek is voor vogels, zijn goudwespen voor solitaire bijen en wespen. Je treft ze dan ook meestal aan in de nabijheid van bijen- en wespennesten, want daarin leggen ze hun eitjes. Het gedrag dat ze daarbij laten zien, heet kleptoparasitisme. “We kennen ‘klepto-’ ook wel uit ‘kleptomaan’, wat met stelen te maken heeft”, vertelt Jitte Groothuis, entomoloog en bestuurslid van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Hij is ook wespenconsulent en werd daarvoor opgeleid bij de Wespenstichting. “Kleptoparasitisme is een vorm van stelen, in dit geval van voedsel: goudwespen maken er gebruik van dat een gastheer – de bij of wesp – voor haar nageslacht een voedselvoorraad aanlegt in een broedcel: pollen, nectar, maar ook verlamde ongewervelden. Doorgaans zal een goudwesp goed opletten of een cel gevuld wordt en wanneer de gastheer even niet aanwezig is, snel binnendringen om een eigen eitje achter te laten”, aldus Groothuis.

De verschillende soorten goudwespen hebben vaak een specifieke gastheer. Zo parasiteert de bijenwolfzandgoudwesp enkel op de bijenwolf: een wesp die bijen vangt. En de grote snuittordoder, een andere wesp, wordt enkel door de juweelwesp bezocht. “In Nederland parasiteren goudwespen uitsluitend op andere wespen en bijen”, zegt Van Loon. “In de tropen komen ook nog groepen voor die op vlinderpoppen en de eieren van wandelende takken parasiteren.”

Maximale grootte: 10 mm. In Nederland komen zo’n 70 goudwespsoorten voor en naar verwachting zal dit aantal in de toekomst toenemen.

Gevaarlijke gastheren

Vergeleken met de kleine goudwespen zijn de gastheren – zoals de bijenwolf – heuse reuzen, die ook nog eens gewapend zijn met een flink stel kaken en gevaarlijke angel. Dat leggen van eitjes in het hol van de leeuw is dus een taak die niet lichtzinnig opgevat moet worden. En wie niet groot en sterk is, moet slim zijn. Groothuis: “Goudwespen zijn inderdaad niet zo weerbaar als hun gastheren en doordat ze zulke juweeltjes zijn, vallen ze ook nog eens behoorlijk op. Ze moeten het dus hebben van ontwijken en verstoppen. Ze hebben vaak grote ogen die ze volgens mij niet alleen voor het vliegen gebruiken, maar ook om goed te spotten wanneer een gastheer even niet bij het nest is. Dan is het tijd om snel een eitje te leggen in het nest van de gastheer.”

Paspoort van de goudwesp

Naam: goudwespen behoren tot orde van Hymenoptera (bijen, wespen en mieren). Wereldwijd zijn circa 4.000 soorten beschreven en in Nederland zo’n 70 soorten.
Uiterlijk: kleine wespensoorten van 5 tot 10 mm met metaalachtig glanzende kleuren.
Voedsel: volwassen goudwespen voeden zich met nectar. De larven eten – afhankelijk van de soort – het nageslacht van de gastheer en het proviand (stuifmeel en verlamd insect).
Actief: de meeste soorten vliegen tot medio/eind september, maar hebben hun piek in de zomermaanden van juni tot eind augustus.
Leefgebied: zonnige open plekken, vaak in de omgeving van nesten van solitaire bijen en wespen. In de vroege ochtend kun je goudwespen opgerold en slapend boven op bloemen aantreffen.

Zelf goudwespen ontdekken

Jitte Groothuis heeft een paar tips voor wie ook prachtige goudwespen wil zien. “Ik vind het zelf geweldig om deze juweeltjes te fotograferen. Ik zie ze vaak op bloemen in het veld bijtanken, dus even pauzeren bij een kruisbloemige of jakobskruiskruid kan erg leuk zijn. Een andere optie is om bij goed lopende bijenhotels te bivakkeren: leuk voor sommige goudwespen, maar ook tal van andere parasieten.”

De volledige reportage, en meer prachtfoto’s, vind je in Roots september.