Als de bomen nog kaal zijn en langzaam hun blad beginnen te ontwikkelen, staan de goudgeel gekleurde slanke sleutelbloemen op lange steeltjes al prachtig op de kale bosbodem te pronken in het vroege voorjaarszonnetje. Maar de vrij zeldzame soorten in Nederland hebben een helpende hand nodig. Onderzoeker Sina Bohm vertelt natuurfotograaf Edwin Giesbers er alles over.
Het geslacht sleutelbloemen (Primula) omvat ongeveer 500 soorten. Allerlei gekweekte vormen van buitenlandse Primula-soorten fleuren bij ons de vensterbank op. De drie inheemse soorten – gulden sleutelbloem, slanke sleutelbloem en stengelloze sleutelbloem – zijn hier vrij zeldzaam tot zeldzaam. De stengelloze sleutelbloem vind je vooral in Drenthe en in de duinen, maar veel van de oorspronkelijke groeiplaatsen zijn bijna geheel verdwenen. De plant is onderscheidend van de andere twee soorten doordat de bloemen meteen uit de lage bladkransen lijken te ontspringen. Zonder stengel is hij echter niet, want de bloemen staan op een klein stengeltje.
Slanke sleutelbloem versus gulden sleutelbloem
De slanke sleutelbloem en de gulden sleutelbloem zijn een stuk groter en hebben bloemen op een lange steel van maximaal 30 centimeter hoog. Vluchtig bekeken lijken deze twee soorten op elkaar, maar bekijk je één bloem van dichterbij, dan zie je bij de gulden sleutelbloem oranje vlekken op de bloemkroon. Deze ontbreken bij de slanke sleutelbloem. Beide soorten worden vooral aangetroffen in Limburg, Gelderland, Overijssel en Noord-Brabant, maar zijn ook daar zeldzaam.
Indicator voor kwaliteit van het bos
Oude en zeldzame planten – zoals sleutelbloemen – zijn een indicator voor de kwaliteit van een bos. Na de vele herstelwerkzaamheden in Nederlandse bossen bleek dat veel soorten kenmerkende oud-bosplanten niet terugkeerden. Daarom werken sinds een aantal jaren de Unie van bosgroepen, Wageningen Universiteit en Bosgroep Zuid Nederland samen in het project ‘Levendige bossen’. Binnen dit project richt men zich op het duurzaam helpen van de zeldzame bosflora, waarbij ook herintroductie en genetische versterking nodig zijn. Een van de aandachtssoorten van dit project is de vrij zeldzame slanke sleutelbloem en daarover spreken we wetenschapper Sina Bohm. Zij is afgestudeerd ecoloog en doet haar promotieonderzoek aan Wageningen Universiteit, waarbij ze zich richt op oud-bossoorten als de slanke sleutelbloem.
“Een van de doelen van het onderzoek was om erachter te komen waar sleutelbloemen last van hebben”, vertelt Bohm. “Om dit te onderzoeken heb ik 33 sleutelbloempopulaties in Nederland bezocht om metingen uit te voeren en zaden in te zamelen. De metingen heb ik gedaan in het voorjaar, wanneer de sleutelbloemen bloeien. Dat is een ideaal moment om de vitaliteit van de planten te meten, zoals het aantal bloemen dat ze maken of hoe groot de planten zijn. Daarnaast heb ik bladmateriaal verzameld voor genetisch onderzoek en ik heb bodemmonsters genomen om erachter te komen onder welke bodemcondities de planten groeien. Met deze gegevens kon ik uiteindelijk bodemfactoren identificeren die samenhangen met de vitaliteit van de planten.”
Op de fiets zaden verzamelen
Passie en bevlogenheid zijn belangrijke kenmerken van een goede onderzoeker en daar
is Bohm een prima voorbeeld van. Ook in de zomer ging haar onderzoek verder. “De zaden van sleutelbloemen zijn rijp rond juli, en destijds heb ik besloten om mijn onderzoekspopulaties op de fiets te bezoeken”, vertelt Bohm. “Het was immers mooi weer en zaden zijn minder zwaar en onhandig te transporteren dan bodemmonsters. Dus fietste ik vanuit Nijmegen meerdere rondjes naar het noorden (Overijssel), het zuiden (Limburg) en het westen (Noord-Brabant). Ik had mijn tentje mee en heb tijdens mijn tochten op campings of bij collega’s in de tuin kunnen slapen. Nadat ik alle monsters had genomen, begon het werk op het lab om de genetische analyse uit te voeren. In de kas deed ik vervolgens kiemproeven met de zaden. De kiemkracht van planten is namelijk ook een belangrijke maatstaf voor vitaliteit.
De sleutels van St. Petrus
Een van de verklaringen van de naam ‘sleutelbloem’ is de legende over Petrus, een leerling van Jezus. Zittend bij de hemelpoort zou hij in het lentezonnetje in slaap zijn gedommeld, waarbij zijn sleutelbos uit zijn handen viel. Waar de sleutels terecht waren gekomen kwamen prachtige goudgele bloemen tevoorschijn.
De volledige reportage over sleutelbloemen vind je in Roots maart, nu in de winkels en eenvoudig te bestellen via de webshop.
Meer zien & lezen
- Edwin Giesbers maakte ook deze fraaie filmbeelden van sleutelbloemen.
- Bosanemonen zijn niet alleen mooi maar dragen ook een belofte in zich: het voorjaar komt eraan! Dus wat is er leuker dan op een mooie, zonnige dag in maart op zoek te gaan naar deze tere bloemetjes. Roots tipt 5 hotspots en 3 extra tips om bosanemonen te vinden en fotograferen.
- In het Zuid-Limburgse heuvelland leven tal van bijzondere planten, waaronder vele soorten orchideeën die soms alleen maar hier groeien. Veel van deze vaak zeldzame plantensoorten hebben echter te lijden onder invloeden als vermesting, verzuring, verdroging en versnippering. Een reddingsoperatie moet erger voorkomen: Operatie Peperboompje.
Tekst en foto’s: Edwin Giesbers
