Wat te doen bij onweer tijdens een wandeling?

Op een warme zomerdag kun je tijdens een wandeling in de natuur worden overvallen door onweer en bliksem. Wat moet je ook alweer doen bij onweer wanneer je niet kunt schuilen in een huis of auto? Roots geeft tips. Plus: 4 veelgestelde vragen (en antwoorden) over onweer.

Wanneer onweer dicht in de buurt is, is de bliksem die ontstaat tijdens onweer een van de gevaarlijkste weerverschijnselen. Volgens het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), onweert het gemiddeld 25 keer per jaar in Nederland. “Een onweersdag is een dag waarop ergens op een weerstation van het KNMI minstens één donderklap wordt gehoord”, aldus het KNMI op hun website. Een dag met 1 ontlading telt dus net zo goed als een onweersdag als een dag met 1.000 ontladingen.

Bliksemdichtheid

Météorage, een Europees onweerdetectienetwerk, houdt bij hoe vaak het bliksemt. In Nederland werden in 2023 14.200 wolk-aardeblikseminslagen gedetecteerd, zo staat in het Blikseminslagrapport Nederland 2023. Dat is net iets meer dan in 2022: toen werden dat er 14.165.

Gelderland werd in 2023 trouwens het meest getroffen door de bliksem: 2.500 keer. Overijssel staat op de tweede plaats met 1.899 inslagen. Tot zover de cijfers. Wat moet je nu doen wanneer je buiten in de natuur wordt overvallen door onweer?

Wat te doen bij onweer in de natuur?

• Probeer eerst te bepalen hoe ver de bliksem is verwijderd. Daar is een handige vuistregel voor. Tel het aantal seconden tussen het zien van de bliksem en het horen van de donder. Elke 3 seconden staat voor ongeveer 1 km afstand. Is het onweer binnen een straal van 3 km (circa 10 seconden tussen donder en bliksem), zoek dan zo snel mogelijk een veilige plek. Denk aan een woning of een auto.
• Ben je in de natuur? Schuil niet onder een boom en schuil niet in schuren met een metalen frame of dak.
• Blijf uit de buurt van hoge objecten die goed stroom geleiden zoals bomen en metalen masten. Omdat lucht slecht elektriciteit geleidt, zoekt de bliksem geleiders die dat wel goed doen. Bomen dus, maar ook hoge gebouwen en scheepsmasten.

• Maar wat als je in het bos bent? Zoek dan een plek op met de kleinste bomen en ga gehurkt op de grond zitten met je handen over je oren. Houd je voeten bij elkaar (waarom, dat lees je hieronder).
• Net als in het bos, maak je je op een open plek zoals heide zo klein mogelijk door op je hurken te gaan zitten. Je voeten zet je bij elkaar. Dat heeft te maken met de zogenoemde stapspanning (stroom die na een blikseminslag in bijvoorbeeld een boom via de bodem in je lijf komt). Door je linker- en rechterbeen zo dicht mogelijk bij elkaar te zetten, blijft de stapspanning het kleinst. Koeien en paarden wordt de stapspanning geregeld fataal doordat hun voor- en achterpoten verder uit elkaar staan. De stroom gaat dan door het lijf en passeert het hart zodat ze aan een hartstilstand sterven. Daarom moet je ook niet op je rug of buik  in het veld liggen, want dan loopt de stapspanning door je hele lichaam.
• Ben je in een groep, houd dan ruim afstand van elkaar.

Veelgestelde vragen over onweer

1. Hoe begint onweer?

Onweer ontstaat door wrijving tussen sterk stijgende warme lucht en sterk dalende koude lucht. Deze twee luchtstromen voeren elektrisch geladen deeltjes mee. “Als die overspringen, krijgt de ene luchtstroom een positieve lading en de andere een negatieve”, meldt De Bosatlas van weer en klimaat. Simpel uitgelegd: door botsingen tussen die deeltjes ontstaat statische elektriciteit en als er een overschot aan elektrisch geladen deeltjes ontstaat dan willen die deeltjes weg. Naar de aarde bijvoorbeeld: dat is het moment dat de bliksem ontstaat.

2. Wat is de bliksem precies?

Bliksem is een elektrische ontlading tussen een wolk en de grond of tussen twee wolken, meldt het KNMI. Bliksem ontstaat dus onder invloed van sterke verticale luchtstromen die zich meestal voordoen bij grote temperatuurverschillen in de atmosfeer. Daardoor wordt de onderkant van een wolk negatief geladen terwijl de bovenkant van de wolk een positieve lading krijgt. Die spanningsverschillen kunnen leiden tot bliksemontladingen. In een bliksemstraal wordt de lucht plotseling verhit tot ongeveer 30.000 graden Celsius waardoor de lucht snel uitzet. Dat veroorzaakt de donder die je daarna hoort.

3. Hoe gevaarlijk is de bliksem?

Gemiddeld kan zeventig procent van de slachtoffers de klap van een blikseminslag navertellen. Gemiddeld overlijden 1 á 2 mensen in Nederland die worden geraakt door de bliksem. Bij het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) van België lees je uitgebreid hoe je jezelf beschermt bij onweer.

4. Slaat een bliksem altijd in op het hoogste punt?

Als een bliksem vanuit de wolk richting de aarde beweegt, zoekt hij de weg van de minste weerstand. Omdat voorwerpen beter geleiden dan lucht, zal hij hierbij vaak een hoog voorwerp als eerste raken, zoals een boom of een gebouw. Maar dit is niet altijd zo. Water, bijvoorbeeld, heeft een goed geleidend vermogen. Een bliksem slaat daarom eerder in een grote waterplas in, dan in de bomen naast de waterplas.

Ook metaal trekt aan, waardoor een lantaarnpaal eerder wordt getroffen dan een hogere boom ernaast. Overigens reikt de aantrekkingskracht van hoge voorwerpen niet ver. Hoe hoog een boom of kerktoren ook is, verder dan dertig meter ervandaan is er geen ‘beschermende’ invloed meer tegen de bliksem.

Meer interessante ‘weerberichten’

• Zijn natuurbranden gevaarlijk of goed voor de natuur?
• Jazeker, platte regenbogen bestaan. Maar hoe ontstaan ze?
• Wandelen in de zomer(zon) is fijn, maar hoe voorkom je een zonnesteek?

Foto bovenaan: Pixabay