De 10 gevaarlijkste dieren ter wereld

Een krachtig gif, vlijmscherpe tanden, of venijnige parasiet – dieren kunnen een enorm gevaar zijn voor mensen. Welk dier het grootste gevaar vormt ligt er maar net aan hoe je gevaar definieert. Voor deze top tien van gevaarlijkste dieren ter wereld kijken we naar het aantal mensen dat jaarlijks sterft na contact met een dier, wereldwijd. Daarbij laten we de mens zelf, als moordenaar van zijn eigen soort, even buiten beschouwing. 

1. Mug – 1.000.000 doden
Verreweg het gevaarlijkste dier oogt allerminst intimiderend: een steekmug van het geslacht Anopheles. Die mug leeft in de (sub)tropen en kan drager zijn van parasieten die wereldwijd ernstige infectieziekten veroorzaken. Zoals dengue, gele koorts, en malaria. Wanneer een geïnfecteerde (vrouwtjes)mug een mens steekt, injecteert ze ook besmet speeksel. De parasiet komt dan in de menselijke bloedbaan terecht en vernietigt rode bloed- en levercellen. Hoe dat precies gaat zie je in dit animatiefilmpje.

Alleen al aan malaria sterven jaarlijks zo’n miljoen mensen, vooral 0-tot-4-jarigen. Deze steekmug zal zijn nummer één positie in deze lijst vast niet lang meer handhaven: inmiddels is er ook voor baby’s vanaf vijf maanden een malariavaccin.

2. Zoetwaterslak – 200.000 doden
Ook op plek twee staat een ogenschijnlijk onschuldig dier: de zoetwaterslak. En ook dit insect is dodelijk vanwege parasieten, die zoetwaterslakken gebruiken als ‘tussengastheer’ tot ze in het water een mens treffen. De parasitaire larven dringen dan via de huid naar binnen, en ontwikkelen zich tot schistosomen: zuigwormen. De wormen banen zich een weg door bloedvaten en leggen intussen eieren, die weer leiden tot immunologische- en ontstekingsreacties. Zo ontstaat schistosomiasis (slakkenkoorts): na malaria de meest dodelijke parasitaire ziekte.

Het hoge aantal doden komt deels door de makkelijke verspreiding van deze parasieten. Via menselijke uitwerpselen belanden de eitjes in het water, en vervolgens via een slak weer in een mens. Geschat wordt dat wereldwijd 230 miljoen mensen geïnfecteerd zijn. Dat leidt gelukkig lang niet altijd tot symptomen, en de ziekte is ook behandelbaar. Alleen ontbreken daarvoor in ontwikkelingslanden vaak de middelen. Naar het precieze aantal dodelijke slak-slachtoffers is het gissen: de ziekte leidt tot secundaire aandoeningen zoals lever- en nierfalen en blaaskanker. Grove schatting: 200.000.

3. Slang – 81.410 tot 137.880 doden
Op de derde plek een dier dat wél zelf mensen doodt: de slang. Aan een slangenbeet overlijden jaarlijks 81.410 tot 137.880 mensen, vooral in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. In 2020 ontdekte een Australische wetenschapper dat veel meer slangensoorten giftig zijn dan eerst werd gedacht. De meest giftige slang is waarschijnlijk de zaagschubadder, die zijn naam dankt aan het zagende, raspende geluid dat hij met zijn schubben maakt. Hij komt voor in het Midden-Oosten en Centraal Azië, en behoort tot de ‘Big Four’: de vier dodelijkste slangen.

Deze kleine gifslang ziet mensen niet als prooi. Maar hij leeft in dichtbevolkt gebied, wordt vanwege zijn perfecte schutkleur pas (te) laat opgemerkt én heeft een bijzonder kort lontje. Zijn gif is hemotoxisch: het tast de rode bloedcellen aan, waarna bloedstolsels en interne bloedingen ontstaan. Antigif is het redmiddel, maar dat moet snel worden toegediend en komen van een zaagschubadder uit hetzelfde gebied. Een pilletje tegen deze dodelijke slangenbeet is in zicht. Ook wil de Wereldgezondheidsorganisatie het aantal doden en de gezondheidsschade als gevolg van slangenbeten halveren voor 2030. Daartoe lanceerde ze onlangs nog het Snakebite Information and Data Platform.

4. Hond – 59.000 tot 60.000 doden
Ook ’s mans meest trouwe maatje staat in deze top tien: de hond. De hond is zelf niet zo gevaarlijk, al sterven er jaarlijks mensen aan de directe gevolgen van hondenbeten. Het gevaar schuilt voornamelijk in het virus dat een hond kan verspreiden: het dodelijke Lyssa virus – beter bekend als rabiës (hondsdolheid). Als een hond drager is van dat virus, kan hij het verspreiden wanneer zijn speeksel terechtkomt in de menselijke bloedbaan. Bijvoorbeeld na een hondenbeet, maar ook wanneer een hond met rabiës een mens likt op de plek van een al bestaande wond.

Rabiës verspreidt zich via de zenuwen naar de hersenen. De eerste symptomen kunnen nog wel een jaar uitblijven. Vaak begint het met koorts, braken en hoofdpijn, gevolgd door stuipen en verlamming. Uiteindelijke doodsoorzaak: slik- en ademhalingsproblemen. Voor honden en mensen zijn er vaccins tegen rabiës. Ook na een infectie kunnen mensen behandeld worden, mits er nog geen klachten zijn. In ruim 150 landen ontbreekt het echter aan vaccins en medicatie. Jaarlijks overlijden er – hoofdzakelijk in Afrika en Azië – zo’n 59.000 – 60.000 mensen aan rabiës, van wie 40% kinderen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie betreft het in 99% van de gevallen om rabiës na een hondenbeet.

5. Zandvlieg – 20.000 tot 30.000 doden
Op plek vijf de zandvlieg, of liever gezegd zandvliegje; dit harige vliegje meet slechts zo’n drie millimeter. Je kunt ‘m treffen in Azië, Afrika, en Amerika, maar ook in het Middellandse Zeegebied. Hij is vooral ’s nachts actief: het vrouwtje steekt dan zoogdieren (inclusief mensen), vogels, en reptielen. Ook dit insect is gevaarlijk vanwege een parasiet dat hij bij zich kan dragen: de leishmania parasiet, veroorzaker van de ziekte leishmaniasis.

De symptomen van deze ziekte hangen af van het precieze type parasiet en de ernst van de infectie, aldus het RIVM. Een volledig overzicht vind je op huidziekten.nl. Meestal ontstaan er alleen huidzweren, maar de parasieten kunnen zich ook nestelen in bijvoorbeeld lever, milt en beenmerg. Viscerale leishmaniasis komt vooral voor in India en Sudan en is zonder behandeling dodelijk. Jaarlijks lopen zo’n 900.000 tot 1.600.000 mensen deze (sub)tropische parasitaire ziekte op. Bij zo’n 20.000 tot 30.000 daarvan loopt dat fataal af.

6. Roofwants – 10.000 doden
Op de zesde plek een roofwants. Deze 3.5 cm grote wants komt voor in Zuid- en Midden Amerika en leeft van (mensen)bloed. Overdag houdt hij zich schuil in kieren en gaten in huizen, zodra de zon onder is komt hij tevoorschijn voor een nachtelijk bloedmaaltje. Bij voorkeur bijt hij mensen vlakbij de ogen of mond – vandaar ook zijn bijnaam ‘kissing bug’. Zijn andere bijnaam, ‘assassin bug’, past hem gezien deze top 10 notering minstens zo goed.

Bij dit insect zit het gevaar niet in zijn speeksel, maar in zijn poep. Poepen doet deze roofwants na zijn maaltje, vlakbij de plek van de beet. In die poep kan een parasiet zitten (de Trypanasomi cruzi). Zodra die de menselijke bloedstroom binnendringt (zoals te zien is in dit animatiefilmpje) begint de ellende: Amerikaanse trypanosomiasis, beter bekend als Chagas ziekte. Een sluipmoordenaar omdat de infectie aanvankelijk vaak nauwelijks klachten geeft. In de chronische fase ontwikkelt zo’n 30% van de geïnfecteerde mensen echter hartfalen, zodra de parasiet de hartcellen binnendringt. Dat is soms pas tientallen jaren na de beet.

Zo’n zeven miljoen mensen lopen rond met deze infectie. Door migratie en overdracht van moeder op kind tijdens de zwangerschap verspreidt hij zich wereldwijd. In de Verenigde Staten gaat het volgens wetenschappers om 300.000 mensen, van wie slechts 1% is gediagnosticeerd. Jaarlijks eist deze roofwants zo’n 10.000 dodelijke slachtoffers. Daar komt verandering in: ook deze ‘verwaarloosde tropische ziekte’ hoopt de Wereldgezondheidsorganisatie tegen 2030 te hebben bestreden.

7. Schorpioen – 3.250 doden
Op plek zeven de schorpioen: de spinachtige die op elk continent voorkomt, behalve op Antarctica. Je kunt ‘m ook treffen in bijvoorbeeld Spanje en Italië. Daar leven alleen geen dodelijke soorten. Een steek van de meeste soorten is te vergelijken met een wespensteek. Slechts zo’n 30 van de 200 soorten schorpioenen kunnen ook mensen doden. De meest gevaarlijke schorpioenen zijn de kleine soorten met dunne scharen, aldus Naturalis. Zoals de Indiase rode schorpioen en de vijfstreepschorpioen – ook wel ‘deathstalker’ genoemd.

Van nature zijn schorpioenen niet agressief naar mensen, ze verdedigen zich alleen als ze in het nauw zitten. Dan klappen ze razendsnel hun staart naar voren en scheiden met hun gifstekel aan het eind daarvan een druppel gif af. Dat gif bestaat uit een krachtige cocktail van verschillende neurotoxinen: gifstoffen die de werking van het zenuwstelsel beïnvloeden. In november vorig jaar belandden nog honderden Egyptenaren in het ziekenhuis nadat ze gestoken waren door schorpioenen, die door hevige regenval uit hun schuilplaatsen verdreven waren. Jaarlijks overlijden er 3.250 mensen aan een schorpioenensteek, vooral kinderen. Het aantal slachtoffers in o.a. Brazilië neemt sterk toe: de eveneens dodelijke gele schorpioen rukt op naar de steden. De meeste dodelijke schorpioenslachtoffers vallen in Mexico: jaarlijks zo’n 1.000.

8. Spoelworm – 2.090 doden
Op plek acht een spoelworm die de mens als gastheer heeft, en zo de meest voorkomende worminfectie bij mensen veroorzaakt. Hij leeft vooral in (sub)tropische gebieden met slechte hygiëne en slechte sanitaire voorzieningen, zoals Azië en Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara. Deze wit-roze worm is rond, meet zo’n 10 tot 40 cm en leeft in de dunne darm van de mens. Wanneer een drager van deze spoelworm in de buitenlucht poept, komen de eitjes van de wormen terecht op aarde – en op groenten die daar worden geteeld. Als dat voedsel rauw wordt gegeten, of onvoldoende wordt verhit, komen de eitjes terecht in een mensenlijf.

In de dunne darm kunnen spoelwormen zo’n twee jaar leven, en weer eitjes leggen – tot maar liefst 200.000 per dag. De wormen zelf komen ook met de ontlasting naar buiten, maar zijn dan dood of verlamd, aldus mijnapotheker.nl. Geschat wordt dat wereldwijd zo’n 807 miljoen tot 1.2 biljoen mensen geïnfecteerd zijn met deze parasitaire worm. Dat zijn vooral kinderen, en vaak zijn er geen of nauwelijks symptomen. Soms veroorzaken de wormen buikpijn of astmatische klachten – als de wormen zich in de longen bevinden. De klachten kunnen echter verergeren en leiden tot de dood. Volgens de Universiteit van Washington stierven er in 2019 wereldwijd 2.090 mensen aan deze spoelworm.

9. Krokodil – 1.000 doden
Op de negende plek een reptiel met een gigantisch sterke beet: de krokodil. De bijtkracht van de Nijlkrokodil is zo’n 5.000 psi (pond per vierkante inch), dat van een zoutwaterkrokodil zo’n 3.700 psi. Ter vergelijking: de mens heeft een bijtkracht van hooguit zo’n 120 psi. De kaken van een krokodil zijn dan ook zijn moordwapen. Daarmee verscheurt of verplettert hij zijn prooi, bijvoorbeeld in zijn beruchte dodenrol.

Krokodillen komen voor op vier continenten. Acht van de 26 soorten vallen ook mensen aan, aldus de site CrocBITE – een database van krokodil-aanvallen wereldwijd. Dat leidt jaarlijks tot zo’n 1.000 dodelijke slachtoffers. Een 28-jarige Britse kan de aanval en dodenrol van een krokodil navertellen, ze overleefde vorig jaar ternauwernood een krokodillenaanval in Mexico.

10. Tseetseevlieg – 663 doden 
Hekkensluiter van deze top tien is de tseetseevlieg. Een vlieg van formaat: hij is tweemaal zo groot als de huisvlieg. De tseetseevlieg kan drager zijn van een parasiet die Afrikaanse Trypanosomiasis veroorzaakt: slaapziekte. Anders dan de beet van mug, wants en zandvlieg is de beet van een tseetseevlieg wél pijnlijk. Hij heeft een gekartelde grote mond, aan het eind van een naaldvormige dunne steekbuis. Zo zuigt hij via een bloedvat gerust zijn eigen gewicht aan bloed op, zoals je kunt zien in deze video van The Lancet.

Slaapziekte is behandelbaar maar blijft soms jaren onopgemerkt. Als de ziekte wordt gediagnosticeerd kan het te laat zijn. In 2020 maakte de tseetseevlieg zo’n 663 dodelijke slachtoffers. Ook de tseetseevlieg zal zijn plek in deze top tien kwijtraken. In 2019 werd een nieuw geneesmiddel ontwikkeld, en de Wereldgezondheidsorganisatie hoopt ook deze ziekte in 2030 volledig te hebben  bestreden. Goede zaak gezien het gigantische aantal mensen dat wereldwijd risico loopt op deze ziekte: 65 miljoen.

Foto bovenaan: Getty Images

BRONNEN O.A. : OUR WORLD IN DATA | PLOS NEGLECTED TROPICAL DISEASES | CENTERS FOR DISEASE CONTROL AND PREVENTION (CDC) | PARASITOLOGIE.NL

Meer lezen

• Waar je parasitaire ziekten kunt oplopen, en hoe je ze voorkomt en behandelt lees je in deze lijst van parasitaire ziekten van het Centers for Disease Control and Prevention.
• In deze Top 10 van gevaarlijkste dieren staat geen vis. Maar reken maar dat er exemplaren zijn die je liever niet tegenkomt tijdens een zwempartijtje. Hier zie je de tien meest afschrikwekkende vissen. Lees, kijk, en huiver.
• Het haalde de wereldpers: een Groenlandse haai van liefst 392 jaar. Die haai is dus geboren tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was net volwassen toen Alaska werd ontdekt, maakte de Amerikaanse revolutie mee en overleefde twee wereldoorlogen. Toch zijn er dieren die nog ouder worden. Roots zet de 10 oudste dieren op een rij.