Bultrugwalvissen: comeback van een zeereus

Tot de jaren 80 van de vorige eeuw werd de bultrug in zijn voortbestaan bedreigd, sindsdien beleeft het dier betere tijden. Wereldwijd spreken media van een ‘comeback’, Time magazine noemde het in 2020 al een opmerkelijk herstel en ‘de hoop’ voor de planeet. Ook in de Noordzee zwemt steeds vaker een bultrug. Hoe gaat het nu echt met dit imposante zeezoogdier?

De bultrug komt voor in alle wereldzeeën. In de vorige eeuw raakte het dier bijna uitgestorven vanwege
de walvisvaart. In 1970 kreeg het de status ‘bedreigde diersoort’, in 1986 volgde een wereldwijd verbod op de commerciële jacht op bultruggen. Naar schatting was toen ruim 95 procent van de bultruggen gedood. De beschermende maatregelen die volgden bleken succesvol: het aantal bultruggen nam toe. De International Union for the Conservation of Nature (IUCN) veranderde in 2008 de status van het dier in ‘niet bedreigd’ (least concern). Wereldwijd waren er in 2022 zo’n 84.000 – volwassen – bultruggen. Een behoorlijk aantal daarvan verkeert nog wel in gevaar.

Verschillende populaties bultruggen

Op basis van hun verspreidingsgebied zijn er zo’n 14 populaties bultruggen; de populaties op het noordelijk halfrond hebben bijna allemaal de status ‘in gevaar’ of ‘bedreigd’. Amerika werkt aan een herstelplan voor drie bedreigde populaties. Andere populaties worden gemonitord via een tienjarenplan, om zo veranderingen en (nieuwe) bedreigingen waar te nemen. En hoewel er voor de Australische kust inmiddels tienduizenden bultruggen zwemmen, pleiten Australische wetenschappers voor zo’n zelfde aanpak.

Opeenstapeling van gevaren

De bultrug heeft weliswaar een sterke comeback gemaakt, maar wereldwijd zijn er niet zoveel als vóór de walvisjacht. Anno 2023 zijn er voor de bultrug weer andere gevaren, benadrukt Nathalie Houtman, oceaan- en walvisdeskundige bij het Wereld Natuur Fonds (WWF). Naast visserij is de scheepvaart een van de grootste bedreigingen, ook in de Noordzee, een van de drukst bevaren zeeën ter wereld.

Houtman: “Per dag passeren ruim vierhonderd schepen het Nauw van Calais. Het gevaar zit niet alleen in aanvaringen, maar ook in het geluid: schepen zijn de grootste bron van (continu) onderwatergeluid – dat hindert bultruggen bij het navigeren.” Bij olie- en gasboringen en heiwerkzaamheden ten behoeve van windmolenparken wordt dermate hard geluid geproduceerd dat de dieren zelfs gehoorschade kunnen oplopen. “In Duitsland en Nederland zijn er maxima gesteld aan die geluidshinder door heien, maar in veel andere landen nog niet”, aldus Houtman.

Andere – toenemende – gevaren voor de bultrug zijn (het verstrikt raken in) visnetten en -lijnen. Volgens recent onderzoek, waarvan de resultaten werden gepubliceerd in Nature Communications, krijgt een bultrug per dag zo’n 200.000 deeltjes microplastic per dag binnen. In welke mate dat hun gezondheid bedreigd is nog niet bekend.

Giga migratie

Van alle zoogdieren hebben bultruggen een van de langste migratieroutes: ze leggen tot wel 10.000 kilometer af. Ze trekken heen en weer tussen voedselrijke poolgebieden in de zomer en (sub)tropische wateren in de winter. In de wateren rond de Noord- en Zuidpool eten ze gigantische hoeveelheden krill en kleine vissen die in scholen zwemmen. Zo kweken ze een flinke vetlaag. Die hebben ze hard nodig, want tijdens hun migratie en in de warme wateren eten ze nauwelijks. In die warme wateren bevallen vrouwtjes van hun kalfjes. Waarschijnlijk dat warmer water de belangrijkste reden is voor die enorme trektocht, meent Houtman. “Het kalf verliest daar minder warmte.”

Wel een probleem is voedselgebrek, en dat kan samenhangen met klimaatopwarming. Houtman wijst op een langlopend onderzoek naar zwangere bultruggen in Antarctica waarvan de resultaten begin dit jaar bekend werden. In 2020 was 29 procent van de vrouwtjes zwanger, in 2017 nog 86 procent. 2020 volgde op een jaar waarin er veel minder krill was, 2017 volgde juist op een jaar met veel krill.

Dit onderzoek is het eerste directe bewijs dat de beschikbaarheid van krill samenhangt met populatiegroei van de bultruggen rond Antarctica, meent onderzoeker Logan Pallin van de Universiteit van Californië. De hoeveelheid krill hangt, naast menselijke visserij, vooral samen met de hoeveelheid ijs, lichten de onderzoekers toe. De diertjes voeden zich met de algen daaronder, en het ijs biedt ze een schuilplek. Antarctica warmt sneller op dan de rest van de wereld: er lag nog nooit zo weinig zee-ijs rond Antarctica als in september dit jaar.

Blue corridors: supersnelwegen voor walvissen

Om geluidsvervuiling en andere gevaren van de scheepvaart voor walvissen in kaart te brengen, publiceerde WWF in februari 2022, samen met talloze wetenschappers, het rapport Protecting Blue Corridors. Nathalie Houtman werkte eraan mee, en noemt het een mijlpaal: “Het resulteert hopelijk in een netwerk van onderling verbonden, beschermde zeegebieden, essentieel om de bultruggen en andere walvissen te beschermen, bijvoorbeeld via verplichte snelheidslimieten en verlegde scheepvaartroutes”. Een precies actieplan voor zo’n ‘blue corridor’ in de oostelijke stille oceaan werd in maart dit jaar in Panama gelanceerd tijdens de conferentie Our Ocean.

Meer lezen

• Bultruggen hebben vanaf hun geboorte heel veel te leren en te ontdekken voordat ze de statige oceaanreuzen worden zoals wij ze kennen. Natuurfotograaf Tony Wu volgt al jaren hun proces van hofmakerij, geboorte en puberteit tot volwassenheid.
• Het is er donker en vaak koud, en ze herbergen onnoemelijk veel geheimen. Vind je het gek, gezien die enorme dieptes. Dit zijn de tien diepste oceanen en zeeën.
• Niet alleen voor bultruggen zijn oceanen zijn van levensbelang, ook de mens is ervan afhankelijk. Wist je dat zeeën en oceanen ook zuurstof leveren? Eén op de twee ademhalingen heb je te danken aan de oceaan…

Foto bovenaan: Getty Images