Wat is er mooier dan duizenden trekvogels die de ochtend- of avondhemel vullen? Elk najaar brengt de nodige verrassingen, lees dwaalgasten, op. Hoe harder en kouder de oostenwind, hoe meer adrenaline door het vogelaarslijf. Wil je meer weten over de vogeltrek? Check dan vooral deze 5 vragen en antwoorden.
Deze maanden gaan miljoenen trekvogels op weg naar een bestemming in het zuiden. Hoe en wanneer bepalen ze het moment van vertrek en hun route, en waarom wagen ze zich aan deze risicovolle onderneming?
1 Wat is voor een trekvogel het beste tijdstip om te vertrekken?
De meeste vogelsoorten vertrekken vlak voor of tijdens zonsondergang. Liefst onder zo gunstig mogelijke, heldere weersomstandigheden. Ze kunnen dan goed bepalen waar bijvoorbeeld het westen ligt. Roofvogels en vogels met een groot vleugeloppervlak (zoals ooievaars) maken graag gebruik van warme opstijgende lucht en vertrekken later op de dag.
2 Waarop baseert een trekvogel zijn route?
Een vogel ziet aan de hemel een polarisatiepatroon, iets wat wij niet kunnen waarnemen. Eenmaal onderweg bepaalt hij hiermee de noordzuidroute. Daarnaast maakt een vogel ook gebruik van sterren en magnetische velden rond de aarde. Een ervaren trekvogel zal bovendien de contouren in het landschap herkennen, zoals een kustlijn.
Een vogel legt als het ware al het beschikbare materiaal over elkaar en bepaalt zo zijn koers. Onlangs is een speciaal magnetisch zintuig in het oog gevonden dat vogels hierbij helpt. Het werkt via een eiwit, genaamd cryptochroom 4 (CYT4).
3 Waarom trekken trekvogels?
Vogels trekken al zo lang ze bestaan. Zelfs loopvogels trekken, net als veel andere dieren, waaronder de dinosaurussen vroeger, en niet te vergeten de mens natuurlijk. Eigenlijk is het heel gek dat sommige soorten niet trekken. Je hebt overal ter wereld een seizoenensysteem waarin het voedsel aanbod en het weer wisselt. Het is raadzaam om met de seizoenen naar betere oorden te trekken.
4 Veranderen trekvogels hun trekbaan weleens?
Ja, bepaalde soorten passen in de loop van de tijd hun trekgedrag aan. Vogels hebben erfelijke componenten die hiervoor verantwoordelijk zijn, en die ontwikkelen zich snel. Ze reageren dan ook rap op veranderde situaties door klimaatverandering en zijn daardoor een dankbaar onderwerp voor onderzoek, dat bij voorkeur onder zangvogels wordt gedaan. Met regelmaat verschijnen de resultaten hiervan in vakbladen en op de wetenschapspagina’s in de krant.
5 Wat is een dwaalgast?
Soms wijken vogels flink af van hun gebruikelijke trekroute, zo’n vogel noemen we dan een dwaalgast. Die koersafwijking kan verschillende oorzaken hebben. Natuurlijk allereerst barre en onverwacht slechte weersomstandigheden. Bij een sterke oostelijke wind komen in Nederland bijvoorbeeld vaak dwaalgasten uit Azië terecht.
Maar het komt ook voor dat er simpelweg een miniem foutje optreedt in hun navigatiesysteem. Ze vliegen dan naar west in plaats van oost, of andersom. Hun nakomelingen kunnen hetzelfde defect vertonen, en zo krijg je op den duur een andere trekroute. We noemen dat in vaktermen ook wel de spiegeltrekhypothese.
Wil je meer weten over de vogeltrek?
In Roots Vogelmagazine Najaar 2023 vind je ook 10 vogeltrek-hotspots én lees je hoe je 10 soorten kunt herkennen op kenmerken en geluid.
Tekst: Sam Gobin & Paul Böhre
Foto bovenaan: Getty Images
Meer lezen
- Waarom vliegen trekvogels in een V-formatie?
- Trekkende kraanvogels: fotografietips
- Grote zilverreigers broeden steeds vaker in Nederland
Wat je leest in Roots Vogelmagazine Najaar 2023:
- De raaf: alles over een miskend genie
- Zo herken je de 4 snippensoorten
- 5 Zwanensoorten in beeld
- Zo fotografeer je zeevogels
- Gek vogelgedrag verklaard
- Vogelrijke rondreis op Lesbos
En nog veel meer – dus bestel dit Roots Vogelmagazine snel! Binnen Nederland betaal je geen verzendkosten.
